Szkoła Umbryjska

Chyba już kiedyś wrzucałem tutaj ten wiersz Hansa Magnusa Enzensbergera, pochodzący z kapitalnej książki Zagłada Titanica. Tyle, że na pewno w przekładzie Grzegorza Prokopa. No to teraz pora na wersję Andrzeja Kopackiego. Pisałem jakiś czas temu, że odrzuca mnie od wierszy. Tak, ten stan trwa nadal, ale dotyczy, za przeproszeniem, twórczości krajowej...

Szkoła umbryjska

Zatęskniłem za Umbrią, dlatego ten wiersz Enzesbergera, który - jak mi się wydaje - był tu już „publikowany‟. Niestety podczas wakacyjnego wyjazdu ominęliśmy Orvieto, więc jest powód, żeby tam wrócić (powodów jest zresztą kilka, także - Spoleto i Perugia, w których byliśmy zbyt krótko). Wybierając się do Włoch, nie zabrałem ze sobą aparru fotograficznego, niewiele też zdjęć zrobiłem smartfonem. Wymyśliłem sobie, że obrazy stamtąd chcę zapamiętać i mieć je w głowie, co mi się częściowo udało. Myślę więc teraz o konkretnych miejscach, a nie o zdjęciach stamtąd. Z biegiem lat nabrałem przekonania, że „obrazów technicznych‟ - jak je nazywa Vilém Flusser - powstaje stanowczo za dużo. Szczególnie za dużo jest ich w sieciowym obiegu. Jakoś tak staroświecko, czy też „dziadersko‟,  przywiązany jestem tutaj do ideii biblioteki, jako miejsca gromadzenia i uostępniania tekstów oraz obrazów (no i sam sobie teraz zaprzeczyłem wrzucając w sieć tekst niemieckiego poety...).

[Przekład Grzegorza Prokopa, czarny włos widoczny na lewej stronie należy do naszej wspaniałej suki Luny]

(Można się wyzwolić, to logiczne, tylko wspólnymi siłami)

Myślę, że bardzo a propos wczorajszych/dzisiejszych wydarzeń - wiersz Hansa Magnusa Enzesbergera z jego genialnej Zagłady Titanica (przekład Grzegorza Prokopa).

 

(Jak miałbym to odgadnąć, skoro wszystko co widzę, jest tak wyraźne, tak konieczne i tak nieprzejrzyste?)

Hans Magnus Enzensberger

Spokój w trakcie ucieczki. Szkoła flamandzka, 1521

Widzę dziecko bawiące się w zbożu,

które nie widzi niedźwiedzia.

Niedźwiedź obejmuje albo bije chłopa.

On widzi chłopa,

ale nie widzi noża,

tkwiącego w jego plecach;

to znaczy w plecach niedźwiedzia.

Na wzgórzu z drugiej strony leżą szczątki

człowieka połamanego kołem; lecz rybałt,

który przechodzi obok, nic o tym nie wie.

Także obie armie, które

suną ku sobie

po jasno rozświetlonej równinie -

ich lance skrzą się, oślepiają mnie -

nie widzą krążącego krogulca,

który ogarnia je chłodnym wzrokiem.

Widzę wyraźnie pasma pleśni

ciągnące się przez więźbę dachu,

na pierwszym planie, a nieco dalej

pędzącego kuriera.

Wynurzył się pewnie z jakiegoś parowu.

Nigdy się nie dowiem,

jak jest w tym parowie;

lecz wyobrażam sobie,

że jest wilgotny, cienisty i wilgotny.

Łabędzie na stawie w centrum obrazu

nie zwracają na mnie uwagi.

Patrzę na świątynię nad przepaścią,

na czarnego słonia - to dziwne,

czarny słoń w szczerym polu! -

i na posągi, których białe oczy

kierują się ku ptasznikowi w lesie,

ku przewoźnikowi na promie, ku pożodze.

Jakie to wszystko nieme!

Na bardzo dalekich, na bardzo wysokich wieżach

z otworami strzelniczymi dziwnego kształtu

widzę, jak sowy mrużą oczy w słońcu. Tak,

zapewne to wszystko widzę,

lecz nie wiem o co chodzi.

Jak miałbym to odgadnąć,

skoro wszystko co widzę,

jest tak wyraźne, tak konieczne

i tak nieprzejrzyste?

Nic nie przeczuwający, zajęty swoimi sprawami

jak to miasto swoimi,

albo jak tamte miasta w oddali,

o wiele błękitniejsze,

rozpływające się w innych zjawiskach,

innych chmurach armiach i potworach,

żyję dalej. Idę sobie.

Widziałem to wszystko, nie widziałem tylko

noża, tkwiącego w moich plecach.

[Wiersz w przekładzie Grzegorza Prokopa z poematu Zagłada Titanica, niejednokrotnie tu przywoływanego, i na pewno nie po raz ostatni, bo to genialna książka Hansa Magnusa Enzensbergera, poety jakby niespecjalnie u nas cenionego, a szkoda!]

(Toniemy bezgłośnie)

Hans Magnus Enzensberger

Pieśń siedemnasta

Toniemy bezgłośnie. Woda, spokojnie jak w wannie,

stoi na jasno oświetlonych dziedzińcach palmowych,

w salach tenisowych, we foyer, odbija się w lustrach.

Żadnej kłótni, żadnej wymiany słów. Dialogi półgłosem.

Proszę, pan pierwszy. Pozdrów dzieci. Tylko się nie przezięb.

W łodziach słychać nawet skrzypienie lin i widać , że z płetwy

sterowej, która jakby w zwolnionym tempie wynurza się

z morza, fosforyzujące krople z powrotem opadają w morze.

Dopiero na samym końcu - ciemny kadłub wznosi się już

pionowo z otchłani jak absurdalna wieża,

na statku zgasły światła, nikt nie patrzy na zegarek -

niesłychany dźwięk rozbija szklany spokój:

„To było stęknięcie, nie to był charkot, grzmot,

seria strasznych uderzeń, jakby do piwnicy wrzucano

jakieś przedmioty, ważące tony, w otchłań,

a te rzeczy, niewyobrażalnie ciężkie, spadając rozbijały

wszystko. Takiego dźwięku nie słyszał dotąd

nikt, i każdy z nas ma nadzieję, że do końca życia

nic podobnego nie usłyszy.‟ Od tej właśnie chwili

statku już nie było. Potem, zaczęły się krzyki.

[Z tomu Zagłada Titanica w przekładzie Grzegorza Prokopa, wiersz ze s. 16.]

(Przecież w końcu twierdził od dawna: Tak dalej być nie może!)

Hans Magnus Enzensberger

Odroczenie

Podczas słynne erupcji Helgafell, wulkanu na wyspie

Heimaey, erupcji transmitowanej na żywo przez  tuzin kaszlących

ekip telewizyjnych, widziałem, pod deszczem siarki,

jakiegos starszego pana w ogrodniczkach, który, wzruszając

ramionami i nie zwracając uwagi na porywisty wiatr, żar,

kamerzystów, popiół, widzów (wśród których byłem i ja,

siedzący na dywanie, przed błękitnym ekranem),

za pomocą ogrodowego węża, cienkiego, lecz było go widać

wyraźnie, walczył z lawą, aż w końcu jego sąsiedzi, żołnierze,

dzieci, a nawet strażacy z sikawkami, sikawek wciąż przybywało,

zaczęli wznosić przeciw płynącej lawie zaporę z tężejącej

lawy studzonej wodą, zaporę coraz wyższą i w ten sposób,

zszarzali od popiołu, przynajmniej na jakiś czas, choć na pewno

nie na zawsze, odroczyli zagładę Zachodu, i właśnie tym sposobem

owi ludzie, jeżeli dziś jeszcze żyją, na Heimaey,

jednej z wysp u wybrzeży Islandii, budzą się rankiem

w swoich małych, drewnianych, kolorowych domkach

i po południu, nie rejestrowani przez kamery, podlewają

w swoich ogródkach sałatę, głowiastą, użyźnioną

przez lawę, podlewają tylko do czasu, bez paniki.

Tylko spokój

Niekiedy, nawet dość często, w czasie zimowych
polowań na zające, albo, na krótko przed
Wielkanocą, przez uchylone okno wagonu sypialnego
kiedy się już rozwidnia, widać na śniegu, na dachach stodół,
na hałdach węgla i na ambonach w lesie mieszanym
niewielkie grupy ludzi ubranych na czarno,
pod wodzą proroka w drucianych okularach
na spuchniętym nosie, jak trwają w bezruchu
czekając na koniec świata. Tymczasem my, inni, zajęci
naszymi jakże istotnymi błahostkami, przypuszczamy, 
że potop zdarzył się w najdalszym czasie przeszłym bądź
uważamy go tylko za szacowną kaczkę dziennikarską,
tamci, co czyhają na wysokości, wiedzą, co do minuty -
kiedy nastąpi. We właściwym czasie wyrejestrowali telewizory,
opróżnili lodówki, żeby nic się nie zepsuło,
i uzbroili dusze. Ich wstrząsająco cienkie zawodzenia
wpadają nam w uszy znad sprzątniętych pól, znad drogi
szybkiego ruchu w Ruhrze, znad prawie chłodnej, żyznej łąki:
Bliżej, Boże, do Ciebie. Na dłuższą metę
oczywiście nie da się uniknąć, że ten
czy ów spojrzy na zegarek i zacznie się dziwić:
że prorokowi zdrętwieje ręka wzniesiona ku przestrodze;
i że, gdy się rozwidni, przeleci z hukiem pośpieszny,
skurczą się hałdy, stopnieje śnieg
a zające powędrują do piecyka, jeden za drugim,
przy szyderczym aplauzie otoczenia,
niejeden się będzie spuszczać na linie w tę niską codzienność,
otwierać na nowo rachunek rozliczeniowy, kupować konewki,
przygotowywać się do nieuniknionego urlopu.
Biorąc pod uwagę Powszechne Zasady Zawierania Umów
i brudną bielizna, nawet prorok musi iść na pewne
ustępstwa, ale będzie twardy, bo idzie
o sprawę. Cienkim, lecz mocnym głosem powie sobie:
To tylko forma zewnętrzna. Cierpliwości!
Co znaczy wobec wieczności parę tygodni
czy wieków w tę czy tamta stronę.
Jeżeli o niego chodzi, kiedy przyjdzie pora,
nie będzie zaskoczony. Przecież w końcu
twierdził od dawna: Tak dalej być
nie może! Niech nastanie sprawiedliwość! Sami
jesteśmy winni! Gdybyśmy tylko zawsze byli Mu posłuszni!
A więc przeczuwa na dachu swojej stajni, kracząc
nieustraszenie, że koniec świata, choćby niepunktualny, 
będzie zawsze na nowo smakował jak manna, że w pewnym
sensie będzie ukojeniem, najsłodszą pociechą, ponurą,
z wypadającymi włosami i z mokrymi nogami.


[Z tomu Zagłada Titanica przełożonego w całości przez Grzegorza Prokopa (1993), s. 44, 70, 71. Często czytam tę książkę Enzensbergera i nie mogę się naczytać. I zastanawiam się nieustannie, dlaczego ten wybitny niemiecki poeta jest tutaj tak średnio popularny?]

(Pudło doskonale puste)

Hans Magnus Enzensberger

Model teoretyczno-poznawczy

Tutaj masz 

wielkie pudło

z napisem

pudło.

Gdy je otworzysz

znajdziesz w środku

pudło

z napisem

Pudło

z pudła

z napisem 

Pudło.

Gdy je otworzysz -

mam teraz na myśli

te pudła,

nie tamto -

znajdziesz w środku

pudło

z napisem

I tak dalej,

a jeżeli będziesz 

postępował tak nadal,

po nieskończonych

trudach znajdziesz

nieskończenie małe

pudło,

z napisem

tak maleńkim,

że rozpłynie ci się

poniekąd

przed oczami.

Jest to pudło, które

istniej tylko 

w twojej wyobraźni.

Pudło doskonale

puste.

[Wiersz w przekładzie Grzegorza Prokopa z tomu Zagłada Titanica (s. 74). Tak się zastanawiam czasem, dlaczego Enzensberger nie jest w Polsce specjalnie popularny? Owszem był tłumaczony, wyszło sześć książek z polskimi wersjami jego wierszy, ale nie przekłada się to na jakiś sukces czytelniczy... Dziwne, bo to najważniejszy żyjący poeta.]

Zagłada Titanica

poemat Hansa Magnusa Enzensbergera, dziś odebrany z poczty i przeczytany od deski do deski. Właściwie mógłbym wkleić tutaj cały tekst... Utwór posiada podtytuł "komedia" per analogiam do dzieła Dantego, który zresztą w tekście jest kilkukrotnie przywołany. Okazuje się, że można współcześnie (poemat ukończony został w 1977 roku, więc może - współcześnie do szkoły nowojorskiej) napisać dłuższy utwór poetycki, który nie jest wyłącznie popierdalaniem luźnymi skojarzeniami...

Hans Magnus Enzensberger, Zagłada Titanica, przekład Grzegorza Prokopa, Wydawnictwo Prokop, Warszawa 1994.