Paulina Małochleb o „Słowniku polsko-polskim‟

w dzisiejszym Tygodniku Kraków w Gazecie Wyborczej. Zapraszam do lektury!

[Po pewnym czasie wrzucę na bloga fotografię wydania analogowego dla tych, którzy nie mają subskrypcji.]

(Rzecz sama w sobie)

Sinéad Morrissey

Das Ding an Sich

   Prusy Wschodnie, styczeń 1945

świnia   dwie krowy                           koń pociągowy     gęsi

przy drzwiach od tyłu                        stadko babulinek

stodoły suche jak pieprz                    siano do lata

ogrody otulone uładzoną drzemką

sztućce   garnczki                                czajniki       fajans

jajka w niebieskiej misce                    masłoszynkagolonkamleko

stoły wyszorowane na kość

rozpłatane zające na haku                                       tłuszcz do sierpa

radio       gramofon                                     zegar z wahadłem

lampka na biurko                                 stojak pod gazety

zmarli synowie jak ikony                     na ścianie         Wermacht

wykrochmalony kołnierzyk                        koszyczek z szyciem

woreczki lawendy                                czerwiec między fałdami

w skrzyni na pościel                            obłóczki             ręczniki

pikowane kołdry                                  komody pełne halek

nocne koszule       koronki                               a potem

poduszki                                               takie wyprute

pierzyny                                               takie pocięte

zadymka puchu                                             w sypialniach

korytarzach    przejściach    podworcach    zagrodach

jak śnieg po Bożym Narodzeniu                  albo rzeczowniki

odcumowane                                        od mowy

w zawrotnych zakłóceniach                         Grossedeutcher

Rundfunk                                              ostatniej audycji

[Tak jak poprzednio wiersz w przekładzie Magdy Heydel z książki: Sinéad Morrissey, O równowadze, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk 2019, s. 85-87. W przypadku wczorajszego tekstu, myślę jednak, że Morrissey pisze trochę obok fotografii Siergieja Prokudina-Gorskiego - jest tam znacznie więcej istotnych informacji wizualnych, do których można by się odnieść. Oczywiście działa tu licentia poetica czy tez licentia historica...]

(żadna nieupragniona rzecz nie dotknie jej skóry)

Sinéad Morrissey

Barwne fotografie carskiej Rosji

Ponieważ tyle tu barw - fioletów, zieleni, błękitów, żółcieni, mosiądzów, czerwieni -

tam gdzie się ich nie spodziewamy, wieśniacy Prokudina-Gorskiego wyglądają raczej

jak my w przebraniu, niż jak oni sami, raczej pozują w wydzielanej im porcjami przeszłości,

niż odrywają się od roboty. Dziewczynki wydają się jakby niedopasowane,

w za dużych strojach, wciśnięte w to, co zostało po rozgrabieniu kufrów

wędrownej trupy, Siedmioletnie, a już stare, z łokciami od siebie, poważne jak komornik,

w warstwowych spódnicach, tak buraczanych, jakby je maczano w barszczu,

trzymają przed sobą porcelanowe talerze leśnych jagód w rozmaitych odcieniach -

irys, fuksja, śliwa - które rykoszetują, by następnie się zrymować

z chustkami w kwiaty, plisami fartuchów, guzikami, bluzkami, mankietami

nurzanymi w barwnikach, o jakich się nam nie śniło. Na pewno im jest niewygodnie -

a może są uparte i stoją bez ruchu po niewłaściwej stronie stulecia,

odmawiając włożenia spodni? Szkarłatna koszula na grzbiecie mężczyzny

wspartego na łopacie przed odkrywką żelaza, burłacy, drwale

i grupki rzecznych przewoźników w kubrakach barwy kaczych jajek,

zamieniają „Robotników na Wołdze, 1905‟ w sąsiedni pokój, gdzie wejdziemy

i nic nasz szczególnie nie zdziwi. Zobacz, jakie mam buty - mówi brygadzista,

zawadiacko ustawiając jedną nogę skosem. Od chustki na głowie jego żony płonie łąka.

A jeśli niektórzy, ponieważ są bogatsi i żyją w mieście albo naśladują

królową Wiktorię i jej zgubne czernie, zwalczyli swoją widmową naturę,

ukazując się nam ze ściśniętą talią i w ciemnych strojach, to budynki z tyłu

za nimi odmówiły: całe ulice w perłowym różu i pudrowym błękicie wznoszą się

ze środka fotografii, bijąc w swe radykalne dzwony na wiele mil w około.

Nad Gołodnoj Stiepiu, czyli nad Stepem Głodowym, dołącza także pogoda: to niebo

w barwie o połowę bledszej od fotografowanej, dwa odcienie jaśniejszej niż lazuryt

i, jak okiem sięgnąć, bez śladu chmur, jest niczym dotycząca Izmaela boska obietnica dana

kobietom, które pod tym niebem sierpami żną łąkę. Taszkient, Archangielsk, Samarkanda.

Tu się zatrzymał na chwilę en route (w tym okresie dla niego stan permanentny)

i wykonał nieczęsty autoportret: w kapeluszu, pod wąsem, w okularach, szczupły,

Naczelny Fotograf Cara. Widać, że już go pochłania

myśl o ciemni w wagonie, prezencie od samego Mikołaja,

gdzie trzy magiczne filtry jego nowej magicznej latarni przybliżą mu to, co było.

Tę właśnie babuszkę tego właśnie wieczoru na tym właśnie ganku,

która tego właśnie lata przędzie motek wełny. Jutro wieczorem bania.

Rano rozdzieje się z ubrań, które posiada, łącznie z onucami,

i owinie w zapasową koszulę, zagotuje kocioł wody, wypierze i wybije do czysta

brzozowym kijem, a potem wywiesi na skos przez ogród, by schły do wieczora,

jak flagi krajów na którymś kontynencie, tak że kiedy potem jej włosy będą

już oczyszczone z pyłu, a wszystkie pory otwarte, żadna nieupragniona rzecz nie dotknie jej skóry.

[Wiersz w przekładzie Magdy Heydel z książki: Sinéad Morrissey, O równowadze, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk 2019, s. 97-99.]

Mural na podwórku przy ul. Theodora Roosevelta we Wrocławiu (3)

[Wrocław, ul. Theodora Roosevelta, 29.11.2017]

Magia fotografii cyfrowej: magiczny Nikon D810 połączony przez magiczny bagnet F z magicznym Nikkorem AF-S 24-70mm f/2.8 ED. Natężenie magii zintensyfikowało się nadzwyczajnie, gdy do D810 dokupiłem D850 oraz dwie stałki Zeissa...

W Słowniku polsko-polskim na str. 495.

Mural na podwórku przy ul. Theodora Roosevelta we Wrocławiu (2)

[Wrocław, ul. Theodora Roosevelta, 29.11.2017]

Tak jak było to zapowiadane, wrocławskie podwórko przy ul. Theodora Roosevelta po raz drugi. Będzie też trzeci odcinek, stay tuned!

W Słowniku polsko-polskim na str. 494.

(Wpół drogi między obeliskiem a kapitolem)

Henryk Grynberg

RODOWÓD

Dziadka w pobożnej jarmułce z babką w czepku cnotliwych

rozebrałeś do naga przed chamem

a gdy o pomoc wołali cyklon B im do gardła wsypałeś

a drugiemu dziadkowi entuzjazm wiary miłości nadziei

odpłaciłeś shańbieniem najlepszej z chasydzkich córek

a gdy biegł jej na pomoc zastrzeliłeś go ręką chama

a drugiej babce jak Chanie kazałeś

patrzeć na śmierć wszystkich dzieci i świata

całego jaki miała

zanim jej pozwoliłeś by sama się położyła do grobu

a ojca mi zarąbałeś chamska siekierą w tył głowy

żeby się nie mógł obronić

a brata półtorarocznego znalazłeś

bo miał znak Twojego Przymierza (zgodnie z Twym Przykazaniem)

nie oszczędziłeś nawet ojczyma który (wbrew Twojej Woli)

z ognia getta cyklonu treblinki między oczodołami przeszedł

aż do kalifornijskiego sklepiku

gdzie bandyta strzelał a Tyś kule nosił

tylko matce przysłałeś legalnie wyrok swój przez lekarza

żeby rok w celi śmierci

bez odwołania czekała

i żebym mógł się napatrzeć na swoją własną bezradność

piękna Twoja muzyka wieniawskiego i perelmana

i wspaniałe Twoje kolory każdego kwietnia i maja

wszędzie gdzie zarzyna się dusze

ale nie dziw się że mi wszystko jedno

jakim zarżniesz mnie nożem i kiedy

bo choćbym żył wiecznie nie zdążę

opowiedzieć

                                                    kwiecień 1983

ANTYCYPACJA

Wpół drogi między obeliskiem a kapitolem

w samym środku lata

spoczywa wyprężony na baczność

pod muzealnym szkłem

w pończochach białych jeszcze

z gumkami nad kolana

Wilhelm von Ellenbogen

który już dwieście lat temu

na żółtą febrę zmarł w filadelfii

a leży prawie nietknięty

bo zrządzeniem natury

tak się czasem zdarza

gdy podskórna woda planety

wejdzie w kontakt z kimś z naszych zmarłych

zjawisko to (adipocere)

znaczy że niemieckie tkanki

szczęśliwca von Ellenbogena

same się przerobiły na mydło -

bez niczyjej pomocy  

                                                                        Waszyngton, Museum of Natural History

[Z książki: Henryk Grynberg, Wśród nieobecnych, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1983, s. 8, 14.]

Mural na podwórku przy ul. Theodora Roosevelta we Wrocławiu

[Wrocław, ul. Theodora Roosevelta, 5.01.2016]

Ciągłość „tradycji‟... To zresztą nie jedyny taki przykład w Słowniku polsko-polskim. Myślałem, że to zdjęcie już dawno temu wrzuciłem na bloga, okazało się jednak, że nie. Do podwórka przy ul. Theodora Roosevelta we Wrocławiu wrócimy jeszcze po krótkiej przerwie.

W Słowniku polsko-polskim na str. 493.

(za rasę za klasę za kasę)

Henryk Grynberg

RETORYCZNE PYTANIE

                            pamięci Zuzanny Ginczanki

                                     i Władysława Szlengla

Za buty za bety za graty

za kufry za futra za szmaty

za garnki zegarki talarki

srebrniki złotówki miedziaki

za złote zęby i srebrne lichtarze

za pejsy za brody chałaty

za upór za opór za przekór

za ideę za nadzieję za wiarę

za łatwowierność i trudnowierność

za uległość i niepodległość

za radność i bezradność

za naiwność za spryt

mit i wstyd

za rasę za klasę za kasę

za wszystko a zwłaszcza za nic -

pozwalałeś mordować nas Panie

więc dlaczego nie miałbyś za naftę?

[Z książki: Henryk Grynberg, Wiersze z Ameryki, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1980, s. 29.]

Mural w Szubinie

[Szubin, ul. Nakielska, 6.07.2019]

W Słowniku polsko-polskim na str. 399.

(Szkielety ulic domów i psów i szkielety w uniformach turystów)

Henryk Grynberg

POMPEJA

Szkielety

ulic domów i psów

i szkielety w uniformach turystów

a spazmatyczna rozpacz nieosiągalności

wyrysowana pornografią na ścianach

starożytnego burdelu

nie zniechęca

wyposażonych w szybkie podróże nekrofilów

pod ich stopami

bez szmeru jak wieczność przemykają

zamieszkujące to miasto jaszczurki

a nad głowami młodzieńczą energią

nadal tryska niefrasobliwy Wezuwiusz

                                                       „Święto kamieni‟

MORZE MARTWE

Tutaj w żyłach z metalu i szkła

i wszelkiego innego tworzywa

płynie brom

w rozpalonych no nadczerwieni wnętrznościach

sam siebie przetwarza

w procesie potępienia i odkupienia

twórczy ogień piekieł

a odmłodzeni bogowie starego testamentu

bladzi z przekrwionymi oczami

zaglądają w oczy zegarom

odczytują tablice ich myśli

i spełniają życzenia

spętanego cyklopa co wypija morze

które było martwe

lecz znów zacznie rodzić

poprzez potas i brom

                                                        „Święto kamieni‟

[Wiersze z książki: Henryk Grynberg, Antynostalgia, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1971, s. 67, 73.]

Mural w Wysokiej

[Wysoka, ul. Strzelecka, 06.07.2019]

Fotografowałem bez głębszego przekonania ten czerstwy, wielkopolski krajobraz małomiasteczkowy i nagle niebo zesłało mi rolkarza, który zaczął na ulicy kręcić piruety...

W Słowniku polsko-polskim na str. 498.

(bo uwierzyliśmy, że wolność to uświadomiona konieczność życia w naszym najlepszym ze światów, który buduje jeszcze lepszy, lepiej dopasowany świat)

Ryszard Krynicki

CO PEWIEN CZAS

Co pewien czas ktoś płonął na stosie

mędrcy, szaleńcy, przypadkowi świadkowie,

którymi mógł być każdy z nas

kobiety, które na każdym łóżku

swojej przypadkowej epoki

płonęły jak książki

za urojone i prawdziwe kontakty z urojonymi i prawdziwymi diabłami

jak książki oprawione w naszą nieludzką skórę

głosujący za, przeciw - i wstrzymujący się od głosu

co pewien czas nasze złe czasy zmieniały się na gorsze

właściciele narodów głosili wtedy, że jest coraz lepiej

a będzie jeszcze lepiej

im dłużej trwały przemówienia - tym bardziej wydłużały się kolejki,

ostatni w kolejce czuli za sobą tuż, tuż miedziane czoło

nadciągającego czasu

jedni dogorywali w obozach koncentracyjnych

w łagrach na dalekiej północy

swoich najlepszych czasów,

ginęli bez wieści,

drudzy wiedzieli o tym lecz mogli uwierzyć,

albo wiedzieli o tym lecz nie chcieli uwierzyć,

antyfaszyści ginęli z ręki antyfaszystów,

głód i tłok wyzwalały w nas najgorsze instynkty,

co pewien czas w encyklopediach naszych najlepszych czasów

epitety zamieniały się miejscami, hasła przybywały i ubywały,

ulice zmieniały swoje nazwy, w gazetach ubywało jednych,

przybywało innych słów,

za którymi kryła się zagłada całych pokoleń i narodów,

czytelnicy otwierali swoje gazety zamykając jednocześnie drzwi

wiodące do prawdziwego świata,

hasło bóg zajmowało coraz mniej miejsca, hasło człowiek brzmiało dwuznacznie,

godzina policyjna mogła trwać latami

co pewien czas,

zabijaliśmy czas, spędzaliśmy życie,

spędzaliśmy czas, zabijaliśmy życie,

wielu gniło w więzienia swojej przypadkowej epoki,

wielokrotnie zdradziecki nóż cudzego serca wbijał się w nasze serca

byli banici

i ci, którzy nadaremnie starali się wyjechać za granicę

swej przypadkowej epoki

walka o pokój pochłaniała tyle samo ofiar

co walka o władzę

ktoś zamiast walczyć z wrogiem wewnętrznym,

który opanował jego serce

zdradzał przyjaciół,

co pewien czas

czerwony ołówek ogłupiałej cenzury śmierci,

w której najczęściej pracują absolwenci Historii i Prawa

wykreślał czyjąś otwartą bagnetem twarz

dawno straconą przez swojego przypadkowego właściciela i niewolnika

w zatrzaśniętych pośpiesznie okładkach legitymacji

przypadkowego zjednoczenia poufnych rozmówców,

poufnego zjednoczenia przypadkowych rozmówców,

potulnego zrzeszenia przymusowych rozmówców,

przymusowego zrzeszenia potulnych rozmówców,

prywatnego zjednoczenia itd. swojej epoki

co pewien czas te legitymacje z przytrzaśniętymi twarzami

płonęły na stosach,

jątrzyły jaskrawe ciała prezydialnych stołów,

rozżarzały czerwone sukno nieludzkiego świata

sztuczną krwią nabiegały nylonowe flagi,

co pewien czas nasze serca i twarze były jak proporce przechodnie,

co pewien czas byliśmy na ustach wszystkich,

usta wszystkich przyjmowały nas lub wypluwały

młodzi walczyli ze starymi, starzy z młodymi,

nie mogło dojść do równowagi,

bo ci pierwsi starzeli się o wiele prędzej, niż odważali się mówić ci drudzy

i tak wyprzedzaliśmy epokę

to co nazwaliśmy szczęściem - młodość -

otrzymaliśmy w darze od natury, a nie od państw, które były naszymi właścicielami

jedni gnili w więzieniach lub obozach psychiatrycznych,

innym przyznawano odznaczenia i wysokie emerytury,

paserzy zostawali ambasadorami,

co pewien czas historia, której absolwenci najczęściej

pracują w ogłupiałej cenzurze śmierci,

przyznawała rację jednym odmawiając jej innym,

co pewien czas nasi syci rówieśnicy

z zawiści lub głupoty pozbawiali nas środków do życia,

co pewien czas burzono pomniki

laureatów swojej przypadkowej epoki

i rehabilitowano pośmiertnie ofiary laureatów

minionej epoki

co pewien czas zabalsamowana mumia Stalina

byłą gotowa do powrotu,

co pewien czas zawodowi mordercy

ustanawiali karę śmierci,

rak kłamstwa toczył epokę,

która jak każdy śmiertelnie chory do końca naiwnie wierzyła,

że toczy się o własnych siłach ku lepszej przyszłości

co pewien  czas nie mieliśmy czasu,

na to, aby próbować zmieniać nasze czasy,

odróżnić czas naszego jedynego życia

od wielu czasów, w których przyszło nam żyć,

politycy, kaznodzieje, artyści i poeci

zawsze znajdowaliśmy coś na ich usprawiedliwienie,

czasami chcieliśmy po prostu przeżyć,

bo uwierzyliśmy, że wolność to uświadomiona konieczność

życia w naszym najlepszym ze światów,

który buduje jeszcze lepszy, lepiej dopasowany świat

i nie może już znaleźć dla siebie żadnego wolnego miejsca, żadnej luki

w powszechnej szczęśliwości

[Wiersz brzmi nadzwyczaj aktualnie, choć powstał jakieś pół wieku temu. Tak oto pewne sprawy zatoczyły koło. Tekst pochodzi z tomu Nasze życie rośnie, opublikowanego w 1981 roku drugim obiegu w Wydawnictwie ABC, s. 96-99.]

(Wszystkie słowa - uchodźcy)

Nelly Sachs

KTO WOŁA?
Własny głos!
Kto odpowiada?
Śmierć!
Czy przyjaźń ginie
w wojskowych obozach snu?
Tak!
Dlaczego nie zapieje kogut?
Czeka aż pocałunek rozmarynu
popłynie po wodzie.

Co to jest?

Chwila opuszczenia
od której odpadł czas
zabity przez wieczność!

Co to jest?

Sen i umieranie są bez właściwości

*

WER RUFF
Die Eigene Stimme!
Wer antwortet?
Tod!
Geht die Freundschaft unter
im Heerlager des Schlafes?
Ja!
Warum kräht kein Hahn?
Er wartet bis der Rosmarinkuß
auf der Wasser schwimmt!

Was ist das?

Der Augenblick Verlassenheit
aus dem die Zeit fortfiel
getötet von Ewigkeit

Was ist das?

Schlaf und Sterben sind eigenschaftslos

*     *     *

Kiedy nadszedł wielki strach
stała się niema -
ryba śmiertelną stroną
wypływająca na powierzchnię
pęcherzyki powietrza płaciły za walczący oddech

Wszystkie słowa - uchodźcy
do nieśmiertelnych kryjówek
gdzie siła rozrodcza musi sylabizować
narodziny gwiazd
i czas traci swoją wiedzę
w zagadkach światła -

*

Als der große Schrecken kam
wurde ich stumm  -
Fisch mit der Totenseite
nach oben gekehrt
Luftblasen bezahlten dem kämpfenden Atem

Alle Worte Flüchtlinge
in ihre unsterblichen Verstecke
wo die Zeugungskraft ihre Sterngeburten
buchstabieren muß
und die Zeit ihr Wissen verliert
in die Rätsel des Lichts -

[Wiersze w przekładzie Ryszarda Krynickiego z książki: Nelly Sachs, Rozżarzone zagadki/Glühende Rätsel, Wydawnictwo a5, Kraków 2006, s. 117, 154. Czytam ten tom na wyrywki, otwierając książkę na chybił trafił i niemal za każdym razem znajduję coś ciekawego/zaskakującego. Jakkolwiek poetyka tych zapisów, to raczej nie mój pomysł na kontakt z realnym...]

Mural w Olsztynku (2)

[Olsztynek, ul. Mazurska, 28.01.2018]

I tu zaszła zmiana w polu mojego widzenia... 

Na spotkaniu promocyjnym w Księgarni Karakteru nieco pochopnie wyraziłem opinię/nadzieję, że fala malowania murali z „wyklętymi‟ wyraźnie opada. Być może przekonanie takie było skutkiem kilkumiesięcznego braku kontaktu z tematem (od zrobienia ostatnich zdjęć do książki we wrześniu 2019, nie monitorowałem fenomenu). Tymczasem znajomi podsyłają mi na priva informację o nowych realizacjach... Co biorąc pod uwagę zaostrzanie się walki politycznej w naszym kraju - mamy na karku bardzo ważne wybory prezydenckie wyznaczone na 10 maja - wcale nie dziwi. Ostatnio fala medialnej nienawiści do „obcego‟ (Kurwizja i wPotylice) skanalizowana została także w stronę... wegan i wegetarian (sic!). Czas pokaże, czy temat ten pojawi się na oprawach stadionowych i muralach?

W Słowniku polsko-polskim na str. 281.