Chropaczów 17 lat temu

[Chropaczów, 30.7.2003]

Dobrnąłem do końca skanowania panoram: 970 kadrów, 47 filmów. Jak powyższe zdjęcie pójdzie na rozkładówce, to nawet fizjonomie  grupki dzieci będą rozpoznawalne (pod warunkiem, że zeskanuję tę klatkę na Coolscanie przy rozdzielczości 4000 dpi.). A zapewne wybiorę ten kadr do składu książki. Oglądnąłem dzisiaj to miejsce na mapach Googla i musiałem wtedy stać gdzieś tam:

* * *

[Chropaczów, 30.7.2003]

SABINA G. LUBI

[Chorzów, 12.04.2002]

Parking na rogu Floriańskiej i 3 Maja.

Właściwie to mógłbym ułożyć książkę z samych panoram...  na co jednak raczej się nie zdecyduję. Doszedłem do końca roku 2002 i zacząłem robić selekcję obrazków. No i trochę (całkiem sporo) tych odsianych od plew się uzbierało. Oczywiście te wstępnie wybrane też trzeba będzie kilka razy przetrzebić. W archiwum mam już 4073 zeskanowane kadry (kwadraty i panoramiczne), a do finiszu jeszcze całkiem sporo zostało.

Zabrze-Biskupice

[20.07.2002]

Tutaj akurat niewiele się zmieniło, choć zapis z Google Street View też nie wygląda na zbyt świeży. Fascynowało mnie to miejsce i wracałem do niego wiele razy, starając się oddać jego esencję. Czując po każdym pobycie spory niedosyt, także wtedy, gdy w latach 2004-2005 fotografowałem Górny Śląsk w kolorze. Zabrzańskie Biskupice przypominają zdekompletowany maszynopis, który podczas czytania ujawnia, że narracja prowadzona była w nim skrupulatnie i celowo. Jednak czytając ten tekst współcześnie mamy do dyspozycji jedynie pourywane fragmenty oraz dopiski i glossy z kolejnych redakcji. Z drugiej strony można sobie wyobrazić, że sto lat temu panował tutaj „porządek‟ (czytaj: „Ordnung‟), jak na zdjęciach Maxa Steckla...

(Sposób, żeby znaleźć sens)

[Siemianowice Śląskie, „Hugo‟, 1.12.2002]

I patrząc na powyższy kadr, przyszedł mi do głowy wiersz Reinera Kunze (przekład Jakuba Ekiera):

Sposób, żeby znaleźć sens

                                                             dla M.

Przez pęknięcia wiary widać 

nicość

Ale nawet kamyk

chłonie ciepło 

ręki

[Teren pomiędzy Piastowską i Jana Matejki w Siemianowicach Śląskich... W porze sprzyjającej konsumpcji na wolnym powietrzu musiało być tam rozrywkowo. Czego jednak (i na szczęście) nie było mi dane doświadczyć. Do dzielnicy noszącej nieoficjalną nazwę „Hugo‟ w pobliżu nieistniejącej już Huty „Jedność‟ (primo voto „Laura‟) przybywałem zwykle jesienno-zimową porą. Rosyjski panoramiczny Horizon 202 nie był zbyt doskonałym (eufemizm) narzędziem, ale coś z tych obrazów nim zarejestrowanych da się wyciągnąć. Nawet z tych zeskanowanych nie na Coolscanie 9000 Nikona, tylko na Epsonie V700 (oczywiście z małą pomocą Phpotoshopa). Do epsonowskiej ramki wchodzą 4 kawałki filmu (12 kadrów), więc proces skanowania trwa szybciej, a uzyskiwana jakość na potrzeby wglądówek wystarczy. Żałuję, że panoramy nie weszły do pierwszego wydania książki, co jednak będzie można - mam nadzieję, że w niedalekiej przyszłości - nadrobić.]

„Minimalizm‟ - s. 28

(zapamiętale albo leniwie)

Ryszard Grzyb

Popołudnie na Bundesplatz

Nie możesz zebrać myśli
nie dane ci było doczekać jasnego obrazu
leżysz osłupiały na niebieskim śpiworze
kołysany przez biel sufitu
Tu jest Berlin stolica Nowej Atlantydy
nad brzegiem Złego
w mieście gdzie żyje najwięcej starców

i ludzi młodych
którzy nie chcą iść do wojska
w mieście gdzie jest dużo parków
- To jest dobre  - powiedział człowiek

Znów powracasz do poplątanych ulic
barier różnego rodzaju, deszczu, bycia obcym 
powtórnego bycia obcym w - jak w stolicy Nolandii Warszawie
powracasz do śpiewu ptaków podwórku-studni
z trzema progami tajemnicy, do pragnień powracasz niejasnych
krzyżujących się losów ludzkich, rozstań,
dróg pędzących w przestrzeń dla której i przyszłość
nie znajdzie nazwy

W bólu i trwodze wydalania, pochłaniania
pracy, narodzin i śmierci
w pocie bezwzględnego usuwania innych na bok
toczymy swoją bryłkę gnoju
zapamiętale albo leniwie

Berlin 1986


Krzeszowice, Miechów

Na sznurku w ogrodzie suszą się ubrania
ciężkie, zardzewiałe wagony towarowe
stoją na bocznicy
czekają na następny transport

Każdy załatwia różne sprawy na tym świecie
pełnym szarości i rdzy

Biały gołąb opada na zaorane pole
podczas gdy jakiś człowiek podróżuje z miasta do miasta
zanurzony w szumie wagonów, jęku żelaza

Ciężarówka wiezie żwir w innym kierunku
trudno jest natrafić na ślady ducha 
w tym pejzażu

1990

[Z książki Ja chrząszcz, 1978-2002 (Fundacja na rzecz kultury i edukacji im. Tymoteusza Karpowicza, Wrocław w 2020), s. 68, 96.]

Maszyna wyciągowa KWK „Siemianowice Śląskie‟

[1.12.2002]

Vanitas vanitatum et omnia vanitas.

(za uporczywe trwanie w brzydocie człowiek ten winien zostać zapomniany przez żyjących w pięknie)

Wiktor Woroszylski

Akt oskarżenia

Jaki brzydki jest ten człowiek

ze zdekompletowaną twarzą Z powieką

jak kurtyna co się zacięła

wpół zsunięta na oko

z kneblem krwi na wargach

Jego brzydota 

jest wywrotowa Na równym miejscu

nogi uginają się pod nim

Złamana linia jego rąk

podnosi rękę

na strzelistość waszych luf i pozdrowień

Nic nie przemawia za nim

Za nim

mur

Sam nie przemawia za sobą

Jest niemy Odmawia

Wysoka Ludzkości

Jego przepocona koszula

to wrogi sztandar

jego oddech nieświeży

zatruwa atmosferę

jego smutek to zamach

na pogodę bliźnich

To oczywiste że

za uporczywe trwanie w brzydocie

człowiek ten winien zostać zapomniany

przez żyjących w pięknie

[Ze  str. 135 z książki Z podróży, ze snu, z umierania, wydanej przez a5 w 1992 roku.]

Selfie w starym stylu z winietą

[Chorzów, koksownia Huty „Kościuszko‟, 8.03.2002]

Nakręcenie filtra pomarańczowego na przejściówkę (obiektywy do Hasselblada nie miały gwinta, lecz bagnet...), zapiętą na Distagona 50mm, nie było zbyt szczęśliwym pomysłem. Oryginalne filtry z bagnetem były wtedy cholernie drogie...

Brzeziny Śląskie

[1.12.2002]

Widok z hałdy dawnej kopani rud cynku i ołowiu „Orzeł Biały‟. Za domami i wieżą kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa widać zabudowania i szyby KWK „Andaluzja‟. W procesie skanowania doszedłem już do grudnia 2002 (pomijając jednak negatywy ze zdjęciami panoramicznymi, będzie z nimi nieco więcej zabawy). Tak czy owak, mam już w archiwum 3439 kadrów.

Selfie w starym stylu

[Chorzów, koksownia Huty „Kościuszko‟, 3.03.2002]

Huta „Bobrek‟

[25.11.2001]

A na bliższym planie po lewej - Karbidownia „Bobrek‟.

Dwa lata później było już pozamiatane... 

(Nadzieja córka Józefa)

Wiktor Woroszylski

Epitafium

Nadzieja córka Józefa

narodowości białoruskiej

wiary prawosławnej

serca współczującego

żyła 75 lat

młodo wydana z domu

nie chciała żyć z mężem i męża bratem

i odeszła na służbę

jeszcze zgrzeszyła

kiedy pożar mełł miasto

wyciągnęła z młyn ten worek mąki

starczyło go nam potem na całą zimę

resztę życia wypełniała jej 

praca

wojna

ratowanie ludzi

karmienie i pojenie

chodzenie i noszenie

wiara w Boga który tak każe

hołubienie cudzych wnuków

i czesanie srebrnej soli lat

osiadającej na ciągle gęstym warkoczu

zmarła w Grodnie

20 lutego 1983 roku

na serce

[Ze strony 194, z książki Z podróży, ze snu, z umierania wydanej przez a5 w 1992 roku.]

(Będą nas leczyć dni mijające)

Julia Hartwig

IGRASZKI SNU

Surrealista francuski poeta Robert Desnos

służący za medium w seansach kontrolowanego snu

w których uczestniczył André Breton i inni jego przyjaciele

notuje w swoim dzienniku nocne odwiedziny

nieżyjącej już aktorki i pieśniarki w której się kochał

zresztą bez wzajemności

Opisuje jak siadała na fotelu

na poręczy którego leżało jego ubranie

lub na krawędzi łóżka

tak że czuł ugięcie się poduszki pod jej głową

Odwiedziny odbywały się noc w noc

ale nie dochodziło między nimi do żadnego zbliżenia

Pewnego dnia notuje:

„Dziś nie przyszła‟

I nie przyszła już nigdy więcej

Powraca do mnie często jak refren

ta linijka z wiersza Desnosa

Będą nas leczyć dni mijające

Podobnie jak Max Jacob

Robert Desnos zginął wywieziony

do obozu koncentracyjnego w Drancy

ŻAŁOBNICY

Dwukrotnie widziałam

jak w porze wielkopostnej pojawiał się

w części Brooklynu zamieszkałej przez Włochów

na platformie wielkiego samochodu

ogromny posąg Matki Boskiej odzianej w czarne żałobne suknie

Posąg choć mocno przytwierdzony kiwał się rytmicznie w takt jazdy

jakby odkłaniał się gapiom

a czarna suknia poruszała się niepokojąco

Za posągiem niczym gwardia przyboczna

sunęły bardzo powoli luksusowe auta

ze sztywno siedzącymi wpatrzonymi tępo w przestrzeń

dostojnikami miejskimi

i towarzyszący im tłum żałobników

W porze wielkopostnej pachnie tu już wiosną

ulice wypełnia zapach jaśminu

a posadzone tu i ówdzie drzewka owocowe

pochylają wdzięcznie białe od kwiatów głowy

na tle pogodnej niebieskości nieba

Z pochodu towarzyszącego powolnej jeździe aut

odrywało się raz po raz kilku żałobników

którzy obchodzili tłum gapiów potrząsając skarbonkami

w oczekiwaniu datków

rzucanych gęsto ale z minami tak ponurymi

jakby robili to ze strachu lub przymusu

Nasz sąsiad starszy pan w zrudziałych jeansach

kierując się ku domowi zamruczał pod nosem

Taka to i nasza Matka Boska mafiozowska

[Z książki Gorzkie żale wydanej przez a5 w 2011 roku. Strony 42 i 34-35. Znudziło mi się wklejanie zdjęć ze Śląska... Jak to mówią rodzimi politycy, a także dziennikarze i inni też, bo to pospolity błąd - „na tę chwilę‟. Co będzie później, to się okaże. ]

(Dlatego jestem tutaj)

Janina Katz

Pejzaż

                                                                            Pamięci Kornela Filipowicza

Widziałam go wczoraj w parku.

Ubrany jak na ryby,

z wędką,

papierosem w ustach

i dyndającą u paska

piersiówką.

Lecz przecież on umarł 

piętnaście lat temu.

Słyszałam, że do końca

przypominał siebie:

gotycka postać,

wysoki, prosty

jak świeca.

Nie miałam odwagi

zatrzymać go i powiedzieć:

„Dzień dobry, tu nie ma rzek,

a gdzie nie ma rzek,

tam nie ma i ryb‟.

Gdy jeszcze żył,

kupił bukiecik fiołków,

wsadził mi go w usta

i powiedział „szczęśliwej podróży‟.

Dlatego jestem tutaj.

Netanya

W dole

oglądane z urwiska,

było wszystko,

za czym tęskniłam:

Plaża, morze

i daleko w wodzie

brązowa sylwetka

- rzeźba doskonała -

w czarnym trójkącie,

okrywającym płeć,

co łatwo było zgadnąć.

Szalom Ça va Wie geht's

Mężczyzna podaje mi rękę.

Z ust wypływa 

strumień słów.

Ten poranek jest jeszcze piękniejszy

niż poprzednie.

Teraz zmarnowany.

Mężczyzna ma na sobie szorty i czapkę z daszkiem.

Używa wszystkich języków naraz.

À tout à l'heure

mówi, i dalej po polsku:

Czy pani matka tez szła w Marszu Śmierci

z Buchenwaldu do Gliwic?

Nie, mówię.

Tylko w Mühlhausen.

Tam nie było tak źle.

Bez przerwy się uśmiecha.

Przykro mu, że nie pamięta mojego języka.

À tout à l'heure

powtarza i idzie do drzwi.

Zduszone westchnienie ulgi
świdruje powietrze.

A ja muszę się spieszyć.
Z powrotem na urwisko,
odnajduję opalonego człowieka
w czarnym trójkącie,
który podkreśla jego płeć.

Mężczyzna staje przy drzwiach, 
odwraca się.
Pani tak dużo wie - 
mówi, 
wskazując na moją książkę.
Wszyscy Żydzi dużo wiedzą
- obiecuję uroczyście.
Nie całkiem rozumie,
co mam na myśli.
To było tak dawno temu
- mówi.
Kiedy się zaczęło
miałem czternaście lat.

Przepraszający uśmiech
rozdziera mi serce,
by zaraz je uciszyć.
Co za siła.
Co za rzemiosło.

[Z książki Powrót do jabłek wydanej w 2011 roku przez Bibliotekę Śląską (s.105, 119-120). Zastanawia mnie ten gest z bukiecikiem fiołków, brzmiący/wyglądający dość dwuznacznie. Nigdy nie spotkałem w realu Kornela Filipowicza, ale kilku moich rówieśników piszących prozę, pielgrzymowało z maszynopisami do mieszkania obwieszonego obrazami Marii Jaremianki. W tamtych czasach (Filipowicz zmarł w roku 1990) podobno było to w Krakowie młodoliterackim rytuałem. Czego - dzięki swoistej kombinacji karmicznej - na szczęście nie doświadczyłem.]

(Ręce przy tym mdleją pot zalewa oczy)

Kornel Filipowicz

Foki

W kraju w którym żyją foki

Pozwolono w tym roku

Zabić fok tylko dwieście tysięcy

Mało to czy dużo?

Zważywszy jak przykra męcząca i niełatwa

I źle płatna to jest praca

Zabijanie zwierząt długimi ciężkimi pałkami

Foki poruszają się na lądzie niezdarnie

Ale są bardzo szybkie i zwrotne w wodzie

Trzeba się więc bardzo spieszyć żeby zabić zwierzę

Zanim zdąży osiągnąć krawędź ziemi i wody

Dlaczego nie można fok strzelać?

Byłoby to bardziej humanitarne

Czyli ludzkie

Zapewne ale skóra uszkodzona kulami

Byłaby bezwartościowa

Dlatego foki trzeba zabijać uderzeniami pałki

Często trzeba poprawiać

Bić w czaszkę dwa lub trzy razy

Ręce przy tym mdleją pot zalewa oczy

Spróbujcie tej pracy

Człowiek nie jest maszyną sam czuje się jak zabity

Trzeba po tym dobrze zjeść i wypić aby zagłuszyć

Jęk skowyt płacz zabijanych zwierząt

Który długo jeszcze dźwięczy w uszach

W niektórych ludziach odzywa się sumienie

Stać ich na to zwłaszcza gdy są bogaci

Milionerki sprzedają więc swoje drogie futra z szynszyli

Brylanty i perły Picassy nawet Coroty

Wynajmują okręty werbują załogi wśród idealistów

Zbyt biednych aby finansować takie przedsięwzięcie

I płyną mil tysiące

Na ratunek fokom

Potem wracają i opowiadają

Co widziały z daleka

Przez lornety i teleobiektywy

Nie ocaliły ani jednej foki

Bo drogę im zagrodziły

Śmigłowce i łodzie patrolowe straży przybrzeżnej

Był nawet jeden okręt wojenny

Cóż się stało? Po prostu

Władze ogłosiły

Że zabijanie fok pałkami

Jest sprawą wewnętrzną państwa

W którym żyją foki

[Z książki Powiedz to słowo opublikowanej przez Wydawnictwo a5 w 1997 roku. W moim ulubionym internetowym antykwariacie Królicza Jama (ulubionym nie tylko ze względu na nazwę, ale też wygląd tego miejsca - warto wybrać opcję "odbiór osobisty" i to zobaczyć) kupiłem kilka dni temu pięć książek poetyckich, z których cztery - jak się okazało po dotarciu przesyłki - wydało właśnie a5...]

GÓRNIKU Pamiętaj (cd)

[KWK Siemianowice Śląskie, 4.12.2001]

Brzmi nadzwyczaj aktualnie w kontekście rozprzestrzeniania się Covid-19 na Górnym Śląsku...

Zapewne kadr ten nie znajdzie się w nowym wydaniu CZARNO BIAŁEGO ŚLĄSKA (jeżeli w ogóle będzie nowe wydanie?), wklejam go tu z dedykacją dla Patryka Foryszewskiego, bo dopytywał się w komentarzu, o czym górnicy powinni pamiętać. 

W skanowaniu materiału zamknąłem wczoraj rok 2001 i mam obecnie w archiwum 3127 kadrów (z samego 2001 są to 2032 kadry). Łącznie przejechałem przez 265 filmów.

Aktualne ogłoszenia

[Bytom, grudzień 2001]

(i cały czas powtarzała bez końca, jaka będzie wierna i posłuszna, i jak ciężko będzie pracować dniami i nocami.)

Charles Reznikoff

Stare dobre czasy: recytatyw
epizody z historii

IV
Targ niewolników - Nowy Orlean

Najpierw niewolnicy musieli się porządnie umyć
a mężczyznom noszącym brody kazano je zgolić;
potem każdemu dano  nowy garnitur.
tani ale czysty, i kapelusz, i koszulę, i buty;
a każdej kobiecie sukienkę z perkalu,
i chustkę do przepasania włosów.
Potem człowiek, który sprzedawał niewolników, przeprowadził ich do dużego pomieszczenia;
mężczyzn ustawiono po jednej stronie, a kobiety po drugiej;
najwyżsi z przodu
a po nich następni według wzrostu
i tak dalej aż do najniższych.

Wielu przychodziło obejrzeć niewolników wystawionych na sprzedaż
a sprzedawca bez przerwy mówił o ich zaletach;
kazał im chodzić energicznie z podniesioną głową;
a potencjalni kupcy kazali im otwierać usta
żeby obejrzeć zęby
i obmacywali im ramiona i ciało,
tak jakby kupowali konie;
i pytali każdego, co umie robić.
Czasem mężczyznę albo kobietę prowadzono do domku na dziedzińcu
gdzie rozbierano ich i oglądano uważnie:
blizny od pejcza na plecach
oznaczały, że były z nimi kłopoty.

Tego dnia dokonano kilku transakcji;
i pewien plantator z Boton Rouge kupił synka Elizy.
Przedtem chłopiec musiał skakać i biegać
żeby wykazał się aktywnością.
Ale przez cały czas kiedy dobijano targu
jego matka płakała i załamywała ręce
i bez końca błagała mężczyznę, który miał zamiar kupić chłopca
żeby nie kupował go bez niej
i bez jej małej córeczki -
i Eliza cały czas mówiła, że jeśli kupi ich razem, ona będzie „najwierniejsza niewolnicą, jaką świat widział‟.
Ale człowiek z Boton Rouge powiedział, że nie stać go na nią,
i wtedy ona z rozpaczy wybuchnęła płaczem.

Człowiek, który sprzedawał niewolników doskoczył do niej z uniesionym pejczem,
żeby skończyła ten jazgot:
jeśli nie przestanie „się mazać‟
wyprowadzi ją na dziedziniec
i wymierzy sto batów.
Chciała otrzeć łzy
ale nie była w stanie
i mówiła, że chce być ze swoimi dziećmi
i dalej błagała sprzedawcę niewolników i człowieka z Boton Rouge -
który tymczasem kupił już jej syna -
żeby ich nie rozdzielał, matki, syna, i córki;
i cały czas powtarzała bez końca, jaka będzie wierna i posłuszna,
i jak ciężko będzie pracować dniami i nocami.

Ale człowiek z Boton Rouge
powtórzył, że nie może kupić matki i syna, a tym bardziej ich trojga,
i pójść ma z nim tylko chłopiec.
Wtedy Eliza podbiegła do syna, przytulała go i całowała
bez końca
a jej łzy spadały mu na twarz.
Człowiek, który sprzedawał niewolników, złorzeczył jej
i wyzywał od beczących, skrzekliwych bab
i kazał wracać na miejsce w szeregu
i zachowywać się jak należy
bo jak nie, to da jej prawdziwy powód do płaczu.

[Z książki Co robisz na naszej ulicy (WBPiCAK, Poznań 2019), przekład Piotra Sommera, s. 210-212.]

(prosto w oczy)

Jerzy Ficowski

OPŁAKIWANIE

Łapali płatki w powietrzu
Jadący na karuzeli,
Rozwiewał suknie dziewczynom
Ten wiatr od domów płonących,
Śmiały się tłumy wesołe
W czas pięknej warszawskiej niedzieli.

(Czesław Miłosz - „Campo di fiori‟)

Był i płacz
płakali szmalcownicy
szaulis rękawem otarł oczy
sturmführer ukrył w dłoniach głowę
i skomlał policyjny pies
z żałobnie okopconą sierścią

Szedł dym
ogromny cień ognia
gryzący dym krochmalnej
gęsiej nalewek zamenhofa
dym rudobrody chałaciarski

wiatr znosił go na tę stronę
aż tu 
prosto w oczy

[Z książki Odczytanie popiołów wydanej przez Association of Jews of Polish Origin in Great Britain w 1979 roku w Londynie]

GÓRNIKU Pamiętaj

[KWK Siemianowice Śląskie, 4.12.2001]

Wpasowałem się w Barbórkę i likwidację tego zakładu...

Będzie jeszcze sporo zdjęć z tego terenu.