(Obszar na wschód i południe to Warszawa)

Piotr Sommer


Prowincja

Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej w Otwocku
POZDRAWIA BRATNIE NARODY KRAJÓW SOCJALISTYCZNYCH
każdą z czterdziestu czterech liter umieszczonych na oddzielnych żerdziach,
tylko odstępy między wyrazami nie maja drzewców.
Jest jedenasty maja 1979 roku.
Drzewce wbite w trawnik tworzą falochron.
Miejskie Przedsiębiorstwo pozdrawia bratnie narody od ponad trzech tygodni,
lecz one po dziś dzień nic o tym nie wiedzą.


Przestrzeń
(według Wang Wei)

Żyjemy w odosobnieniu pod dymami huty.
Obszar na wschód i południe to Warszawa.
Słońce dopala się i prześwietla pył.
Rzeka jest niewidoczna, nasz dom zbudowały małe mrówki.
Jest mróz i prawie ciemno, biali ludzie wracają do domów.
Autobusy poruszają się z trudem ‒
psy w domach miały dzisiaj ciężki dzień.

Dziś, tak samo jak dawniej, są ludzie niepotrzebni,
lecz każdy z nich potrafi wiele zrobić i wiele znieść.


Gwiazda stycznia

Tak, przypominam sobie kobietę
którą minąłem 31 grudnia 1976 roku,
po pożegnaniu matki i mojego dziecka,
idąc w stronę stacji, tuż przy reklamie optyka,
obok górki, z której zjeżdżały na sankach dzieci.
Był już wieczór 
i wkrótce świat miał zostać przeniesiony
w noc nowego roku.
Widywałem ją przedtem w różnych puntach miasta,
a przed laty moja matka
była od niej bezpośrednio zależna.
Przez jakiś czas kłaniałem się jej.

Teraz szła z drugiej strony i nie poznała mnie,
opatulona po uszy tanim futrem,
drobniutka i stara, nieznacznie ułomna
i jak zawsze w szkłach.
I przypomniałem sobie, że mijając ją
pomyślałem jak długo pracowała
na to futro, w którym teraz szła.
Myślałem o tym pewnie w sposób zbyt oderwany
od tego grudnia i dzieci na sankach,
od całego świata, bym można było w tym dostrzec
jakiś sens, bez zestawienia jej
z kimkolwiek, z szczęśliwszymi od niej.
Widziałem ją u schyłku życia
i przelotnie, nad dworcem puchła gwiazda stycznia,
a w pociągu już jakaś inna stara kobieta
usiadła obok mnie.

[Dalej Nowe stosunki wyrazów i tym razem trzy wiersze, które pierwotnie pojawiły się w wydanym przez PIW w 1983 roku tomie Kolejny świat.]

(Pomyśl o troskach prymasa)

Piotr Sommer

Chinatown

Czy to ważne, że wicepremier mówi „bendom‟

zamiast „będą‟ i że w skądinąd, hm, 

przyzwoitej gazecie czytam artykuł

pod tytułem „Dlaczego Żydzi

zabili Jezusa‟? Nie martw się,

wszystko się jakoś ułoży,

nie przejmuj się stanem moich nerwów.

Język nie musi być piękny.

Pomyśl o transcendencji.

Pomyśl o troskach prymasa,

o nowych związkach zawodowych,

które, jak mówi, winny być

autentycznie polskie.

[luty 1981]

[Gdybym pominął datę pod tekstem, wielu czytelników tego wiersza mogłoby być przekonanych, że Piotr Sommer odnosi się do sytuacji całkowicie współczesnych. Tymczasem minęło 39 lat i ciągle tkwimy w ..., no ale jak powiedział na najbardziej świętej górze w tym kraju tzw. emerytowany zbawca narodu: „Tu jest Polska, Ojcze Dyrektorze‟. Wiersz pochodzi z tomu Czynnik liryczny (1980-1982), wydanej w 1986 w drugim obiegu przez krakowska Oficynę Literacką, a ja go przepisałem z książki Nowe stosunki wyrazów, którą opublikowało w 1997 wydawnictwo a5.]

Ulica Bociana

[29.7.2020]

Prognoza ICM Meteo mówiła wprawdzie, że zachmurzenia na wysokim pułapie będzie trwało tylko do ósmej rano, ale jak spojrzałem w okno o tej właśnie godzinie, jasne się dla mnie stało, że  nie doszacowali dzisiejszej aury... Więc wskoczyłem do auta i omijając korek na Opolskiej, w niespełna piętnaście minut dojechałem do Siewnej (widoczny na zdjęciu kompleks deweloperski stoi nominalnie przy Bociana), gdzie na parkingu znalazło się nawet wolne (no cóż, tylko dlatego, że trwają wakacje...) miejsce postojowe. Tak w ogóle, to chyba zaparkowałem tam nielegalnie... (był tam zdaje się przy wjeździe jakiś znak zakazu?). Nie znalazłem się w tym miejscu przypadkowo, wczoraj w ramach rekonesansu objechałem na rowerze niemal całą Górką Narodową. I jeżeli ktoś łudzi się, że polityczna formacja lewicowa ma jakieś szanse w tym kraju w kolejnych wyborach, powinien koniecznie zobaczyć, jak wyglądają wybudowane tam deweloperskie enklawy. Ni ch*ja, towarzysze...

(Widzisz tę plamkę ślepą?)

Hans Magnus Enzensberger

Piękne widoki

Widzę coś, czego ty nie widzisz.

Wszyscy oprócz ciebie maja rację,

ale ty tego nie rozumiesz.

I na odwrót. Wszędzie martwe pola.

Świat  jest nieprzejrzysty.

Dzięki czemu wiele zostaje ci oszczędzone.

Widzisz tę plamkę ślepą?

Luka w polu widzenia 12-18"

w kierunku skroni od punktu fiksacji

(spowodowana przez brak receptorów

w discus nervi optici).

Prawdziwe błogosławieństwo.

Na twoim uchu wewnętrznym również nie można polegać:

zanik czucia głębokiego

przy określonym położeniu głowy

(bodźce z trzech kanałów półkolistych w błędniku

wzajemnie się redukują).

Błogosławione zaburzenia równowagi,

omdlenia, dobrodziejstwa natury.

Ponadto dysponujesz nieświadomością,

która tobą dysponuje. Zaburzenia poznawcze

związane z twoją pozycją społeczną, płcią,

rokiem kalendarzowym. Ciągłe wymówki.

Wszystko się ukrywa. Cudowne objawienia

na każdym rogu ulicy. Wierzę w to,

w co ty nie wierzysz. W takim razie

żadne objawienia maryjne, wyrzeczenie się karmy,

komunizmu, szansy wygranej w lotto. W mię Boże.

Niepewność, balsam na migrenę.

Odwrotne strony, które dla ciebie pozostają ukryte.

Teoremat Gödla. Niedostatek wyobraźni.

Ograniczona pojemność twojego mózgu.

Krótki czas, jaki ci jest dany

na ziemi. Ponieważ musisz w to wierzyć.

Warunki a priori wszelkiego doświadczenia.

A może tylko za dużo wódki,

roztargnienie, smutek i entropia.

Także na prawdziwym błogosławieństwie nie można polegać.

[Wiersz w przekładzie Ryszarda Krynickiego z książki Spotkanie innego rodzaju, którą rok temu opublikowało Wydawnictwo a5. „A może tylko za dużo wódki, roztargnienie, smutek i entropia." ;) ]

Aleja Pokoju

[27.7.2020]

Pokój temu domowi!

(Żartowałem).

Chyba już jesteśmy na właściwej ścieżce.

Zasmuca nas jednak trocha krótka lista obiektów. Przynajmniej w Krakowie. Zapotrzebowanie opiewa na 42 sztuki... Pora ruszyć w kierunku Warszawy i Wrocławia.

(i twoje pierwsze dziecko jest bombą)

Agi Mishol

SAMOBÓJCZYNI ANDALIB TAKATAKA

                                                         Wieczorem ściemnia się,
                                                         a ty masz tylko dwadzieścia lat
                                                         Nathan Alterman, Wieczór na bazarze

Masz dopiero dwadzieścia lat
i twoje pierwsze dziecko jest bombą.
Pod szeroką ciążową sukienką
nosisz materiał wybuchowy z ostrymi kawałkami metalu
i przechodzisz przez park Andalib Tikatko
tykając między ludźmi.

Ktoś poprzestawiał ci tryby w głowie
i kazał iść do miasta.
Ty która pochodzisz z Bejtlechem,
wybrałaś właśnie piekarnię
i tam wyrwałaś zawleczkę.
Razem z chałkami na szabat

posypanymi sezamem i makiem

posłałaś się do nieba.

Razem z Riwką Fink
Jeleną Konrajew z Kaukazu
Nissim Cohenem z Afganistanu
i Suhillą Huszi z Iranu
pociągnęłaś za sobą jeszcze
dwóch Chińczyków.

O tamtego czasu twoją historię
zaćmiły inne sprawy
ale ja wciąż o niej mówię i mówię
nie mając nic do powiedzenia.

[Niejako do pary, tym razem wiersz w przekładzie Angeliki Adamczyk i Justyny Radczyńskiej. Będziemy tu często wracać do tekstów Agi Mishol z książki Jestem stąd.]

(drudzy nie chcieli takiego prezentu)

Agi Mishol

„NIE BYŁO OFIAR‟

Jego nikt nie policzył,

osiołka z fotografii

poniżej nagłówka.

Biały osiołek,

którego życie zaprzęgnięto do dźwigania rupieci,

i arbuzów,

zapewne stał cicho,

kiedy mocowano mu na grzbiecie siodło

z dynamitem,

a potem klepnięto go w zadek,

ponaglając okrzykiem

jalla itla,

żeby szedł w kierunku wroga ‒

jednak w połowie drogi

zauważył zielone źdźbła trawy,

rosnące między kamieniami,

i przerwał akcję,

żeby je poskubać,

sam ze sobą 

w tykającej ciszy.

Nie napisano, kto strzelał:

jedni przestraszyli się, że zawróci,

drudzy nie chcieli takiego prezentu.

Lecz kiedy pośród wichru on wstąpił do nieba,

przyjęty w poczet męczenników,

siedemdziesiąt dwie przeczyste oślice

czule lizały jego rany.

[Wiersz w przekładzie Beaty Tarnowskiej z książki Jestem stąd, którą opublikowało właśnie Wydawnictwo a5. Kupiłem dzisiaj i przeczytałem od razu od deski do deski, co nieczęsto mi się zdarza...]

(Dlatego teraz postawimy cię pod ścianą)

Bertolt Brecht

PRZESŁUCHANIE DOBREGO CZŁOWIEKA

Podejdź, słyszeliśmy,

że jesteś dobrym człowiekiem.

Jesteś nieprzekupny, lecz piorun,

który uderza w dom, także jest

nieprzekupny.

Jesteś wierny temu, coraz powiedziałeś.

Ale co powiedziałeś?

Jesteś uczciwy, mówisz, co myślisz.

Ale jak myślisz?

Jesteś dzielny.

Lecz przeciw komu?

Jesteś mądry.

Ale dla kogo?

Nie dbasz o własne korzyści. 

O czyje więc?

Jesteś dobrym przyjacielem.

Ale czy również dobrych ludzi?

Słuchaj: wiemy,

że jesteś naszym wrogiem. Dlatego teraz

postawimy cię pod ścianą. Jednak ze względu na twoje zasługi

i zalety

postawimy cię pod dobrą ścianą i rozstrzelamy

dobrymi kulami z dobrych karabinów i zakopiemy

dobrą łopatą w dobrej ziemi.

[Dość aktualnie brzmiący wiersz niezrównanego Bertolta Brechta z książki Elegie bukowskie i inne wiersze, zawierającej przekłady Ryszarda Krynickiego, a wydanej w drugim obiegu w 1980 roku przez Niezależną Oficynę Wydawniczą.]

KAWA I PAPIEROSY

Dalej przekładam książki i coś takiego znalazłem, rarytas jakich mało. Po antologii Długie pożegnanie miał być zbiór Kawa i papierosy (i jest, lecz w broszurowej postaci), a potem jeszcze były rozmowy o projekcie Polska gola!, który chyba nie doszedł do skutku? Prawdziwa to lektura na sezon ogórkowy, całkiem dosłownie, bo wśród autorów same ogórki (wymieniona w spisie M.G. Świeduchowska to podwójny ogórek). Całość rozpoczyna z przytupem i wygibasami śp. Tadeusz Komendant. Broszura opublikowana została przy okazji drugiej edycji Festiwalu Literackiego „Warszawa Pisarzy‟ w 1997 roku, podczas którego autorzy odczytali swoje utwory.

VERSE Vol. 10, No. 2

Robiąc porządek z książkami (tzn. przekładając je z regału na regał - czego i tak nie cierpię) trafiłem na ten magazyn literacki z Wielkiej Brytanii. Dwadzieścia siedem lat to szmat czasu, urodziwszy się w 1993 roku można było było już np. wziąć ślub, mieć trójkę dzieci, potem się rozwieść i otrzymać unieważnienie kościelnego małżeństwa... Poland's young poets to oprócz mnie (w kolejności w jakiej się pojawiają w piśmie): Marcin Świetlicki, Katarzyna Turaj-Kalińska, Artur Przystupa, Krzysztof Koehler, Marcin Baran, Jacek Podsiadło i Adam Michajłów. Nie mam pojęcia jak / nie pamiętam okoliczności, w których doszło do tej publikacji...

Osiedle Centrum E

[Kraków-Nowa Huta - 21.7.2020]

Nieustanne przymiarki czynimy, jakkolwiek pora roku raczej nie ta. 

Zastanawiamy się też w trakcie owych przymiarek, czy pokazywanie czegokolwiek przy pomocy fotograficznych obrazów ma (jakikolwiek) sens?

Pytanie zasadnicze...

(Film skończył się bez ostatniego pocałunku)

To może jeszcze raz Ernesto Cardenal (20.1.1925-1.3.2020), wiersz  Modlitwa za Marylin Monroe z książeczki Poematy, którą opublikowało w 1980 roku Wydawnictwo Literackie. Przekład Andrzeja Nowaka. 

(gdyż wiem, jak bardzo go znienawidzicie)

[Wiersz suspendowanego przez Jana Pawła II poety i księdza Ernesto Cardenala (przekład Andrzeja Nowaka) z książki opublikowanej przez Wydawnictwo Literackie w 1989 roku. Opisana w nim sytuacja skojarzyła mi się z wczorajszym kościelnym ślubem małżonków Kurskich II. Późniejsza wizyta na grobie Lecha i Marii Kaczyńskich w krypcie Katedry na Wawelu (w obu wydarzeniach wzięła udział wierchuszka działaczy PiS z Jarosławem Kaczyńskim na czele) też należy do tematu.]

The Detroit Tapes

Jak spora grupa polskich użytkowników feja, obejrzałem anonsowany tam i udostępniony chwilowo przez Ninatekę Gimme Danger - dokument Jimma Jarmucha o Iggy Popie i The Stooges z 2016 roku. Wielce pouczający. No to może teraz lektura uzupełniająca.

Jagdszenen aus Niederbayern / Sceny myśliwskie z Dolnej Bawarii

Tak sobie myślę, że ten film Petera Fleischmanna z 1969 roku (nakręcony na podstawie sztuki Martina Sperra) powinien być w Polsce oglądany obowiązkowo, szczególnie po ostatnich wyborach prezydenckich...

„Minimalizm‟ - s. 45

[Ze szczególną dedykacją dla polityków grających kartą antysemicką w ostatnich wyborach prezydenckich...]

***** ***

[Ленинград — Распиздяй]

(…coś słodkiego)

Agresywny ocean

utleniona szefowa

sklepu monopolowego ROPUCHA

przy ulicy Kopernika w Słupsku

kupuje w Lidlu:

bób paczkowany

2 mineralne w plastikach

i baton proteinowy

(…coś słodkiego)

po czym otwiera drzwi

do swego handelku

a ja mijam w tym czasie

Centrum Dochodzenia Odszkodowań

w białej budzie z napisem

AGRESYWNY OCEAN

Ludzie ludziom zbudowali ten dom (2)

[Słupsk - 10.7.2020]

Gdyby tak Volvo C30 zechciało sobie pojechać...

(przede mną stał Cień)

Tadeusz Różewicz

*     *     *

Przedzierałem się przez ten sen

ciężko

do przebudzenia

w strumieniach ciepłych

łez słów

szła do mnie matka

Nie bój się jesteś w ziemi mówiłem

nikt ci już krzywdy nie zrobi nie zrani nie dotknie

matka z tamtym strachem tuliła się do mnie

nie bój się jesteś w ziemi

jesteś we mnie nikt cię nie dotknie

nie poniży nie zrani

przedzierałem się przez ten sen ciężko

przede mną stał Cień

*     *     *

Siedziałem w fotelu

odłożyłem książkę

nagle usłyszałem 

bicie mojego serca

było to tak niespodziewane

jakby ktoś obcy wszedł we mnie

i łomotał zaciśniętą pięścią

jakieś nieznane stworzenie

zamknięte we mnie

było w tym coś niemiłego

że ono tam wali bez związku

ze mną

z moją abstrakcyjną myślą

[Teraz dwa wiersze z drugiego tomu wydania Poezji zebranych Tadeusza Różewicza (Wydawnictwo Literackie, 1988), z książki Opowiadania traumatyczne. Duszyczka z 1979 roku. Dobrze mi się czyta teraz teksty autora Rozmowy z Księciem, na całe szczęście, ani szkoła podstawowa, ani liceum, ani też polonistyczne studia, nie obrzydziły mi wierszy tego poety, a bardzo się tam starali...]

(jak to drewno łaknie)

Tadeusz Różewicz

Mars

Pokój

siedzi w nim rodzina

złożona

z pięciu albo sześciu osób

ktoś czyta książkę

ktoś przegląda fotografie

ktoś wspomina wojnę

ktoś zasypia ktoś wychodzi

ktoś umiera w ciszy

ktoś pije wodę

ktoś łamie chleb

Janek pisze literę A

rysuje rycerza z niebieską ostrogą

ktoś wybiera się na księżyc

ktoś przyniósł różę ptaka rybę

pada śnieg 

dzwoni dzwon

przychodzi Mars

miecz

napełnia pokój 

ogniem

Drewno

Drewniany Chrystus

z średniowiecznego misterium

idzie na czworakach

cały w czerwonych drzazgach

w cierniowej obroży

z opuszczoną głową

zbitego psa

jak to drewno łaknie

[Zabrałem na urlop dwutomowe wydanie Poezji Różewicza z 1988 roku (Wydawnictwo Literackie), co było zw wszech miar słuszną decyzją. Pierwszy wiersz pochodzi z tomu Zielona róża (1960), drugi z książki Poemat otwarty (1956).]

(do nikogo)

Grzegorz Wróblewski

Wszędzie umiera się jednakowo

dzień dobry

wróciłem

do kogo?

do nikogo

Proszek o gorzkim smaku

Zabiłem hydrę lernejską,

ale to nie 

wszystko.

Upolowałem też dzika

w górach Erymantu.

Ale nie załatwiłeś lwa

nemejskiego?

Z nim miałem kłopoty.

I nie zdobyłem 

jabłek w ogrodzie Hesperyd.

Obstawa była zbyt 

silna.

Podobnie jak przy wołach Geriona.

Dlatego mnie tutaj do ciebie

wsadzili.

[Z najnowszej książki Grzegorza Wróblewskiego TORA! TORA! TORA! wydanej przez WBPiCAK.]

Ulica Planty 7/9

[Kielce - 6.4.2016]

„Zróbmy im Kielce‟

   23 stycznia 1949 roku w Domu Pereca przy Wojewódzkim Komitecie Żydowskim w Lublinie Liga Kobiet urządziła bal karnawałowy. Uczestniczyli w nim mieszkańcy miasta, młodzi milicjanci i funkcjonariusze lubelskiego Urzędu Bezpieczeństwa. Zorganizowano jedzenie i wódkę. W udekorowanej sali tańczono i wznoszono toasty, Małżeństwa mieszane przełamywały zakazy matrymonialne. Na sali bawili się nawet chasydzi.
   Było już dobrze po północy, gdy zabawa przerodziła się w   awanturę. Podpity sierżant Tadeusz Wrona z WUBP, rocznik 1926 - „wysokiego wzrostu, czarny - wykrzyknął wtedy pod adresem Żydów: „Zróbmy im Kielce!‟. Co sierżant Wrona miał na myśli?
     Zaczęło się od tego, że chasyd Icek Rycer, rocznik 1929, pojawił się na slai w nakryciu głowy. „Zdejmij czapkę, gudłaju, tu nie bóżnica‟ ‒ zrugał go milicjant Nowak, goniec w tutejszym komisariacie. „To nie bóżnica, ale też nie kościół‟ ‒ odciął się Rycer, na co Nowak zrzucił go ze schodów. „Gudłaje tutaj rządzić nie będą‟.
   W obronie Rycera stanęli chasydzi, a także funkcjonariusz WUBP Czesław Paruszkiewicz. Z kolei Nowaka wsparli koledzy z Korpusu Przeszkolenia Szeregowych MO oraz wspomniany sierżant Wrona z WUBP. Może sugestia „zrobienia Żydom Kielc‟ miała powstrzymać panoszenie się męskiej konkurencji na zabawie, tańce z polskimi dziewczynami? Za słowami poszły czyny. Padło na Mojżesza Wajsbrota, któremu Wrona kazał „skakać żabkę‟. Gdy ten go wyśmiał, mówiąc, że niemieckie czasy się skończyły, został pobity przez Wronę. Obużony był także milicjant Podniesieński: „Ja was wszystkich, pudle, dzisiaj powystrzelam ‒ odgrażał się Żydom. ‒ Niech wyrok dostanę, a gudłaja zabić muszę!‟.
   Kres bijatyce położyło wkroczenie Urzędu Bezpieczeństwa. Nie uspokoiło to jednak sierżanta Wrony. „Takich mośków i josków ja w 1944 roku jak psów na Hrubieszowskich Polach strzelałem! ‒ wołał. ‒ Wasze czerwone bramy już się skończyły i wy też się zaraz skończycie‟.
   Pięć lat wcześniej, jako członek oddziału partyzanckiego generała Fiodorowa im Wandy Wasilewskiej, sierżant Wrona przygotowywał wkroczenie Armii Czerwonej do Polski, za co został odznaczony sowieckim medale „Za pabiedu‟. Teraz, pracując w lubelskim UB, uważał, że broni polskiego interesu narodowego ‒ przed Żydami.

[Z książki Joanny Tokarskiej-Bakir Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, s. 339-340.]

Titanic z ulicy Bronowickiej

[3.7.2020]

Tak blok ten nazywano z 20 lat temu... I w sumie nic dziwnego, bo współczesna deweloperka to generalnie katastrofa. Ale nie on jeden zyskał takie miano, jest przecież wcześniejszy Titanic, budynek z początku lat dziewięćdziesiątych w Piasecznie. Do którego mam zamiar wkrótce wrócić. Uprzedzając pytania, przymierzam się do czegoś nowego, ale będzie to artystyczna kooperacja. Najbliższe miesiące będą dla mnie odpowiedzią, czy warto nad tym pracować?

O tym, co (nie)widzialne

Piszę w eseju opublikowanym w lipcowym numerze Miesięcznika Znak. Zapraszam do lektury!

Cały tekst jest dostępny w płatnej subskrypcji lub w wydaniu papierowym. Myślę, że po pewnym czasie (jak się uleży i za zgodą redakcji) udostępnię go tutaj w całości.

„Wymazane z pamięci‟ - w najnowszym wydaniu MAGAZYNU PRESS Andrzej Zygmuntowicz pisze o projekcie „Niewinne oko nie istnieje‟

To już niespełna 12 lat od premierowej prezentacji w Atlasie Sztuki w Łodzi i wydania albumu, to 9 lat od drugiej edycji książki przy okazji wystawy we Francji, to prawie 40 pokazów w różnych miejscach Polski i Europy, a projekt ciągle żyje i jest omawiany... Zapraszam do lektury, dziękując jednocześnie PRESS-owi za możliwość udostępnienia tekstu na hiperrealizmie.